ŞEMSKİ,ADEMİ VE GAWESTİYAYİ

 

Kökleri Sasani bölgesinin önemli ilim ve  sanat şehri Belh (Şimdiki ismi,Mezar-ı Şerif)  gelip Şam, Arabistan, İran ' dan sonra Doğu Anadolu'ya yerleşmiş olan Şemskanlılar uzun ve köklü bir tarihe sahiptirler. Bu tarihi süreci Osmanlı ve Cum­huriyet dönemi altında sosyo – ekonomik , kültürel ve politik yaşamları az da olsa farklılıklar göstermektedir.Bunun nedeni ise farklı zaman ve farklı  bölgelerde ayrılmalar ve kopmalar olarak kabul edilir. Örneğin Hamza Bey komutasında  Iraktan kaçarken uğradıkları ilk yerleşke olan Delavé meğela (perbvari Yakınlarında), Hakkari ve Mardin bölgelerinde  savaş ve sosyal hareketlenmeler nedeni ile yeniden göç başladığında bir kısmı kış şartlarının  ağırlaşması nedeni ile  Hizan'ın Giran  ,Bali köylerinde konaklayarak baharı beklemesi ve  burada kalarak gitmemeleri  üzerine  bunlara  öküzleri yorulmuşlar anlamına gelen Gawestiyalar denildi. Vanın doğusu  Hakkari ve Siirt topraklarında Mahmudiyan Beyliğinin  hakim olduğu ve ağırlıklı olarak yezidi inancını  benimseyen aşiretlerle birlikte yaşamıştır. Osmanlı kayıtlarında Şemskanlılar "Şemskan veya Şemski Aşiretidir. Haymenişin Ekrad taifesinden Mahmudiyan Hakkari Sancağındandır" şeklinde bahseder.  (Bu bilgi Osmanlı Yönetimindeki Oymak ve aşiretler kitabından alınmıştır. Sayfa:134-135) Bu Şemski kolları Van’ın Mahmudiye bölgesi, Bitlis Hizan, Siirt, Batman, Hakkari ve Mardin civarına yerleşerek yaşamaya devam etmişlerdir.  Mahmudiyan Yezidi aşiretleri  Pinyaşi Şikaki,takuri,sikufti ve sipkiler  ile beraber yaşadıklarında bu aşiretlerin sosyal ve kültürel yapılarına daha yakın oldukları ve  bir kısmının yakın zamana kadar konar göçer (Koçer) hayatı yaşadıkları yaptığımız araştırma ve bire bir  görüşmelerde tespit edilmiştir. (Bazı kaynaklar Mahmudiler idaresindeki Şikakiler ile yaşayan aşiretleri şöyle sıralamaktadır. Raşi,Mendeki, Baravi, Bele ve Kürtilerdir ve bunlar yezididir. Şikaki, Takuri, Şavlı, Ademi-Şemski , Mukri, livi ve Si çarıxilerdir.Bularda Müslümandır) Osmanlı döneminde gerçekleşen bu kopma ve ayrılmalar nedeniyle  yine aynı guruba bağlı olarak bir kısmının İran topraklarında kalarak zamanla Şiiliği tercih ettikleri, halen İranda  yaşayan şii ve yezidi  inancını benimseyen şemskileri olduğu tespit edilmiştir. Bu bilgiyi İranda yaşayan şemskanlı bir üyemizin araştırmaları sonucunda öğrenmiş bulunmaktayız. Bu gün Maraş bölgesinde özellikle Elbistan da  yaşayan Şemskanlıların da bu guruba bağlı olduğu tahmin ediliyor. Kendilerine sinemili Şemskanlılar denilmektedir. Şii Şemskanlılar Osmanlının Şiilerle yaptığı savaşlarda Osmanlıya biat etmemeleri ve savaşmak istememeleri nedeniyle Osmanlıdan ve Osmanlının desteklediği suni aşiretlerden  sürekli baskı görmüşlerdir.

Bu bölgede guruplar halinde  yaşayan  şemskanlılar çeşitli isimler ile   bilinirler.

Gavestiya  Şemskanlıları ; Cezira Botan, Mardin Ömeriye, Arabi dağı çevresi, Berriye, Hasankeyf, Silvan ve Berriye, Batman ve Botan  tarafından göç eden Şemskanlılardan kopan ve Hizan, van, Siirt ve batman yörelerinde yaşayan Şemskanlı gurubudur, Şemskanlılar ağrılıklı olarak bu gün Ağrı , Van, Muş, kars ile Erzurumun bazı bölgelerinde yaşamaktalar,Aralarında kendilerine Ademi,Gaçelengi (Öküzleri hızlı ve güçlü),Mamzedi, Kuvoyi(Kuvi), Meteri,Kedali,Hamzabegi denilsede sonuçta hepsi de şemskanlıdır.

Ademi denilmesinin  Sebebi ise Osmanlı döneminde Hasanan ve Haydaran aşiretleri ile akraba olan Adaman Aşiretinin  ağılıklı olarak yaşadığı  Diyadin ve Doğubeyazıt Karyelerinin  bağlı olduğu olduğu sancakta yaşayan aşiretlere Taife-i Ademanlu denilmesinden dolayı kendilerine Ademi diyorlar. Bunun en önemli nedenlerinden biri de bahsi geçen sancağın liderlerinin Şemskanlı olmasıdır.

Buna  ilişkin Büyük Osmanlı arşivlerinde  yaptığımız araştırmada , Derviş Paşa‟nın 1862 yılında takdim ettiği layihasından Van ve çevresindeki aşiretlere ait malumatlar'da Ademi gurubu için şu  malumatlara yer vermiştir;

 

 

Taife-i Ademanlû veya Ademi  Oymakları ve hane sayısı;

a) Huvaydanlı

b) Kalkan veya Kalki

c) Mikanliyan

d) Merviyan

e) Yekran

f) Zet‟ubi yahut Zet‟uyan

g) Aski veya Asikan

h) Şeyhki veya Şeyhan

i) Caf‟uyi veya Cafu‟yan

j) Şemski veya Şemskan

k) Keski veya Kaskan

l) Tacduyi veya Tacduyan

Toplam Hane: 2000

 

 

Not:Şemsiki ve Baduyi ve Kemaski ve Tacduyi taifeleri Bayezide tabi Zur Ova karyesinde sakin olduğundan bunlara Zur Ovalı dahi itlak olunur.(Kaynak:Şeyhmus Bingul-Derviş Paşa, a.g.e., s.105-171.)

Haydaranlu ve Sepıki(Sipki) aşiretlerinin iran'dan  Vana intikali esnasında meydana gelen karışıklıklar nedeni ile bazı aşiretlerin güvenliği için Şemski aşireti 1866 yılında Van'ın Karasu Nahiyesine  yerleştirildiler(Kaynak:BOA, İ.DH, 567/39502, (Ru. 16/Ağu./1282) 28 Ağustos 1866..)

 

Ademilerin bir kısmınında Gavestiya şemskanlıları ile birlikte  Vanın doğu kesiminde bir çoğu yezidi aşiretlerinen müteşekkil Mahmudiyan beyliği yönetiminde yaşadıkları tespit edilmiştir. (Osmanlı tahrir Kayıtlarında -Sayfa134- Şemskanlılar için "Mahmudiyan beyliğine bağlı haymenişin Ekrad taifesinden Hakkari sancağına bağlı aşiret diye bahsedilir)

 Dr. Fritiz;  Van bölgesindeki kısmının reislerinin Hamza Bey ailesi olduğunu söylemektedir. Daha sonra Fritiz, Şikaklara bağlı kabileler olarak anlatmakta ve diğer aşiretler ile beraber şöyle saymaktadır. 1- Takori 2- Şevi 3- Ademan 4- Reşikan 5- Baravi 6- Şemsıki 7- Mukuri 8- Livi 9- Sıçarıki 10- Mendıki 11- Balekurdi. (132) .(Bakınız Tarihi Kacariyin, sayfa 19-32) Şıkakiler, Eyyübiler döneminde Eyyubi Devleti’nin öncü kuvvetleri arasında yer almakta idi. Şemskanlılar Şikakiler ile beraber Fınnık Kalesinde yaşarken Liderlerinin Abbas Han olduğu bahsedilir ancak abbas hanın Şemskanlımı yada başka bir Aşiretten mi olduğuna dair açıklama yoktur.

 ğrı ve Van yöresine yerleşen şemskanlılardan bir kısmı (Melhem Ağanın Torunları) 1639 yılından itibaren başlayan  Osmanlı Rus Savaşında Ermeni  ve Yezidilerin desteği ile Ağrı ve vanın bir kısmının işgal edilmesi üzerin bazı Şemskanlı, Dılxeranlı ve Beskanlı, Cemedanlu aşiretleri  ile beraber   aileler Erivana sürgün edilmişlerdir(Veya Kendileri kaçmıştır).Ancak  1 Haziran 1915 te başlayan Tehcir Kanunu ile tekrar Şimdiki Türk topraklarına dönmüşlerdir.

 

Memedé Kazım

 

UYARI: Bu sitedeki bütün materyallerin her hakkı saklıdır. İzin alınmadan ve kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz ve kopyalamak suretiyle elektronik ortamda kullanılamaz ve kitaplaştırılamaz.